در حال مطالعه بروی روش های مبارزه با ویروس کرونا Covid19 بودم که به مقاله ای از فن آوری های دانشگاه MIT در خصوص ایمنی جمعی یا ایمنی جمعی یا گله ای برخوردم. هدف اصلی من از این وب سایت افزایش سطح آگاهی در زمینه های تخصصی است و مقالاتی در زمینه ی دیجیتال مارکتینگ در صنعت ساختمان، تهویه مطبوع و تجهیزات تهویه مطبوع از جمله انواع چیلر و … پرداخته ام ولی با توجه به همه گیری جهانی ویروس کرونا ، دو مقاله ی اخیر وب سایت را به این موضوع اختصاص داده ام.
آیا استراتژی ایمنی جمعی یا گله ای می‌تواند ویروس کرونا را متوقف سازد؟
شاید اولین نکته‌ای که پس از مطالعه در مورد این استراتژی مدیریت بحران توجه ما را به خود جلب کند، نام آن باشد. گله واژه‌ایست که معمولا برای احشام استفاده می‌شود، اما چرا رهبران جهانی باید از چنین عنوانی برای مدیریت اشرف مخلوقات استفاده کنند؟ جالب است بدانید که این عبارت یک عبارت علمی است و هیچ ربطی به سیاست ندارد. اما آیا در دوران بحران، آن هم بحران‌های پندمیک مانند ویروس جهانگیر کرونا، اصول اخلاقی اهمیتی پیدا می‌کند؟ برای پاسخ به این سوالات و آشنایی بیشتر با استراتژی ایمنی گله‌ای، می‌توانید تا پایان این مقاله با ما همراه باشید.
در ماه‌های اخیر، بیماری کووید ۱۹ که منشأ آن کرونا ویروس است، نه تنها تیتر اول خبررسانی‌های جهانی بوده؛ بلکه به یکی از بزرگترین دل مشغولی‌های همه ما تبدیل شده است. شاید کسی هرگز تصور نمی‌کرد روزی علم و فناوری تا این اندازه در برابر یک ویروس، خوار و ذلیل شود که برای مبارزه، تنها راه قربانی دادن میلیون‌ها نفر باشد. اما چه بخواهیم چه نخواهیم، در حال حاضر، یکی از استراتژی‌های اصلی مبارزه با کرونا ویروس، ایمنی گله ای یا Herd Immunity است.
ساز و کار استراتژی ایمنی جمعی بسیار ساده و سرراست است. بر اساس این راهکار، زمانی می‌توان برای همیشه با یک اپیدمی یا در این مورد پندمی مبارزه کرد که تعداد قابل توجهی از افراد به آن مبتلا شده باشند. اما صرف نظر از مسائل اخلاقی و انسانی، با خسارات اقتصادی ناشی از این استراتژی مدیریت بحران چه باید کرد؟ این وضعیت شما را به یاد افسانه‌ها و داستان‌های اسطوره‌ای روم و یونان باستان نمی‌اندازد؟ وقتی که مردم به رسم قدردانی و تشکر از خدایان نامرئی خود، حیوانات و برده‌های خود را قربانی می‌کردند؟ گویی ویروس کرونا در این عصر مدرن، صورتی خدای گونه به خود گرفته و بشریت را از پا در آورده است. شاید به همین دلیل است که در روزهای اخیر، شاهد اخباری از همکاری علم و سیاست مبنی بر استفاده از استراتژی ایمنی جمعی یا گله ای هستیم. بله، ما انسان‌ها به عنوان اشرف مخلوقات، ناگزیریم که در برابر کرونا، قربانی بدهیم تا با رضایت کافی (در خوشبینان‌ترین سناریوی ممکن) دست از سر نابودی کل جهان بشریت بکشد.
چطور با کووید ۱۹ خداحافظی کنیم؟
بر اساس تحقیقات انجام شده، ۳ روش اصلی برای مبارزه با ویروس کرونا و بیماری ناشی از آن، یعنی کووید ۱۹ وجود دارد:
- اعمال محدودیت‌‌های بسیار شدید، جلوگیری از تجمعات و رفت آمدها، انجام تست‌های سختگیرانه برای پیشگیری از انتقال ویروس (البته لازم به ذکر است که اکنون، با توجه به این که این ویروس از مرز ۱۰۰ کشور نیز گذشته، این استراتژی یک استراتژی سوخته ای بیش نیست).
- کشف و استفاده از واکسن ویروس کرونا که البته تولید و توسعه آن به زمان زیادی نیاز دارد.
- ایمنی گله ای که احتمال اثربخشی بیشتری دارد؛ اما متأسفانه خانواده‌های بسیاری را سوگوار خواهد کرد.
اگر کرونا ویروس همچنان به قوت خود باقی بماند، طبیعتا افراد بیشتری به آن مبتلا خواهند شد. در این حالت تنها دو سناریو وجود دارد:
- مبتلایان در اثر ابتلا به کووید ۱۹ جان خود را از دست خواهند داد.
- مبتلایانی که دارای سیستم ایمنی قوی‌تری هستند، جان سالم به در برده و در برابر این ویروس ایمن خواهند شد.
به این ترتیب، این ویروس برای پیدا کردن میزبان (بدن انسان) با مشکل مواجه شده، و رفته رفته از بین خواهد رفت. چرا که می‌دانیم پایداری همه اپیدمی/ پندمی‌ها در گرو قابلیت انتقال آنهاست. استراتژی ایمنی گله ای نامی است که برای چنین شرایطی به کار می‌رود.
پژوهشگران و دانشمندان، بدترین و ترسناک‌ترین سناریوی مربوط به کرونا ویروس را اینطور متصور می‌شوند: شیوع جهانی و توقف ناپذیر ویروس. این محققین بر این باورند که بر اساس داده‌ها و شواهد موجود، احتمال این که کرونا ویروس، تا پایان سال جاری حدود ۶۰% از مردم جهان را آلوده کند، بسیار زیاد است.
شاید از آنجا که این روزها همه خبرگذاری‌ها به نشر آمارها و ارقام جعلی می‌پردازند، درصد بالا برای‌تان قابل باور نباشد. اما متأسفانه حقیقت این است که ۶۰% به هیچ عنوان بر پایه حدس و گمان نیست. شاید به همین دلیل بوده که اپیدمیولوژیست‌ها ایمنی جمعی را تنها روش قطعی مبارزه با این ویروس مرگبار توصیه می‌کنند.
ایده ایمنی جمعی یا گله ای چه زمانی مطرح شد؟
اولین بار هفته پیش و در جریان سخنرانی نخست وزیر بریتانیا، بوریس جانسون بود که ایده ایمنی گله ای به صورت جدی مطرح شد. او در سخنرانی خود اعلام کرد که تنها گزینه روی میز برای مبارزه با کرونا ویروس استفاده از استراتژی ایمنی جمعی یا گله ای است. او از مردم خود خواست تا در این مورد، و به نفع سلامت جهانی، دم بر نیاورند و به این شیوه مبارزه تن دهند. مشاور علمی دولت بریتانیا، پاتریک والاس، اذعان داشت که “کشور باید از شیوه‌ای شبیه به ایمنی جمعی استفاده کند تا افراد بیشتری در برابر ویروس کرونا ایمن شده و از شدت انتقال این بیماری کاسته شود.”
چند روز پیش، مارک روت، نخست وزیر هلند نیز بیانیه‌ای مشابه منتشر کرد. او در این بیانیه اعلام کرد که “ما می‌توانیم با استفاده از ایمنی جمعی به روشی کنترل شده، به کاهش شیوع ویروس کرونا کمک کنیم.”
اکنون که سران کشورهای پیشرفته جهان بهترین شیوه برای مبارزه با غول کرونا ویروس را در ایمنی جمعی می‌دانند، یک سوال مطرح می‌شود. حتی اگر نخواهیم به جنبه‌های تراژیک این استراتژی مبارزه فکر کنیم، خسارات اقتصادی وارده را چگونه باید جبران کرد؟ به طور مثال با هزینه‌ها و فشارهای وارده بر بیمارستانها و مراکز پزشکی چه باید کرد؟ اگر درست متوجه شده باشیم، در جریان ایمنی گله‌ای، تعداد قابل توجهی از افراد به کووید ۱۹ مبتلا می‌شوند. شدت بیماری به قدری در این بیماران زیاد است که ناگهان بیمارستانها با سیل عظیمی از مراجعین مبتلا به کووید ۱۹همراه خواهند بود. چه بر سر پرسنل بیمارستانی خواهد آمد؟ چند بخش ICU برای مراقبت از این حجم از مبتلایان کافی است؟ مدیریت مراکز بهداشت و درمان به چه صورت خواهد بود؟
هفته گذشته دولت بریتانیا اعلام کرد که تلاشهای خود را برای سرکوب ویروس کرونا و پیشگیری از تجمعات دو چندان خواهد کرد. بدین ترتیب، سرعت شیوع بیماری کاهش یافته و مراکز درمانی خلوت‌تر خواهند شد. در نتیجه، تعداد بیشتری از افراد مداوا شده و به زندگی بازخواهند گشت. اما در هر دو حالت، نتیجه کار یکسان خواهد بود. به عبارتی، حتی اگر این پندمی روزی قصد ترک جامعه بشری را داشته باشد، باز هم تنها سلاح نهایی ما برای پایان بخشیدن به آن، ایمنی جمعی یا گله ای خواهد بود و بس.
وزیر بهداشت بریتانیا، مت هنکاک پس از انتقادهایی که در این رابطه به دولت بریتانیا شد چنین گفت:” ایمنی گله ای به هیچ عنوان سیاست یا هدف دولت ما نیست؛ بلکه یک مفهوم کاملا علمی است.”
ساز و کار دقیق ایمنی گله‌ای
ساز و کار ایمنی جمعی یا گله ای بسیار ساده است. وقتی تعداد کافی از افراد در مقابل یک ویروس ایمن شوند، ویروس مربوطه دیگر میزبان کافی نخواهد داشت. در نتیجه نبود میزبان کافی، امکان انتقال آن نیز کاهش خواهد یافت و این یعنی پایان یک پندمی. بر اساس این استراتژی ایمنی، حتی با وجود اینکه ممکن است عده‌ای هنوز به ایمنی کامل نرسیده باشند، کلیت “گله” ایمن خواهد شد.
با این که حتی تصورش هم وحشتناک است که ممکن است میلیاردها نفر به کرونا ویروس مبتلا شوند؛ اما جالب است بدانید که استراتژی ایمنی جمعی قبلا هم به کار رفته و جواب خود را پس داده است. ویروس زیکا را به خاطر می‌آورید؟ این ویروس که منشأ آن یک پشه بود به دلیل نقص‌های مادرزادی که در نوزادان به وجود می‌آورد، برای مدتی به یک وحشت همه گیر بدل شده بود. اما دیری نگذشت که این ترس از بین رفت.
در سال ۲۰۱۷، دیگر کسی نگران ویروس زیکا و بیماری‌های ناشی از آن نبود. بر اساس یک تحقیق که در کشور برزیل و با آزمایش نمونه خون ساکنین شهر سالوادور انجام شده بود مشخص شد که ۶۳% از مردم این شهر، سابقه مواجهه با ویروس زیکا را داشته‌اند. محققین از این یافته‌ها به این نتیجه رسیدند که ایمنی گله ای یگانه عامل پایان بخش این ویروس بوده است.
جالب است بدانید که واکسن‌ها نیز می‌توانند به جریان ایمنی جمعی یا گله ای کمک کنند. معمولا واکسن به دو صورت زیر، استراتژی را تکمیل می‌کند:
- با واکسیناسیون افراد در سطح گسترده
- واکسیناسیون یک “حلقه” خاص در زمان بروز یک ویروس یا عفونت نوظهور
دلیل این که آبله مرغان ریشه کن شده و فلج اطفال تقریبا خطری برای سلامتی انسان محسوب نمی‌شود، واکسیناسیون است. خوشبختانه، برای مبارزه با کرونا ویروس نیز واکسن‌های زیادی در دست تولید و توسعه هستند. اما خبر بد این است که چنین محصولاتی برای عرضه به بازار، دست کم تا شهریور ماه سال ۱۳۹۹ به زمان نیاز دارند. البته من این مطلب را در تازه ترین اخبار اسکای نیوز مشاهده کرده ام.
با این اوصاف، وقتی تولید کنندگان واکسن خود را در مسابقه‌ای با طبیعت می‌بینند که پایانی جز شکست ندارد، باید منتظر بمانند تا ببینند کدام عامل (طبیعت یا علم) زودتر گله را در مقابل ویروس حفظ خواهد کرد. چنین حالتی در سال ۲۰۱۷ نیز رخ داد. در آن سال، شرکت داروسازی سانوفی، به دلیل فقدان بودجه لازم، پرونده تولید واکسن زیکا را در سکوت بست، بدون این که به نتیجه‌ای برسد. البته وقتی که دیگر تقاضایی برای این واکسن نبود، لزومی نداشت واکسنی هم تولید شود.
ویروس کرونا یک ویروس جدید و نوظهور است. به همین علت به سختی می‌توان ادعا کرد که ما در مقابل آن ایمن هستیم یا خیر. به همین علت است که این ویروس به راحتی و به سرعت در میان افراد شیوع پیدا کرده و جان بسیاری از مبتلایان را تهدید می‌کند.
حتما می‌دانید که ایمنی جمعی تنها زمانی جواب می‌دهد که گله مورد نظر، پس از ابتلا، جان سالم به در برده و نسبت به ویروس ایمن شوند. اعضای گله باید ایمنی خود را مدیون میکروب‌های متعددی بدانند که در بدنشان زندگی می‌کنند. حتما می‌خواهید بدانید چطور. ایمنی پس از جان سالم به در بردن از یک بیماری ویروسی، ناشی از فعالیت آنتی بادی‌هایی است که توانایی مبارزه با ویروس را دارند.
تاکنون حدود نیم میلیون نفر از مبتلایان به کرونا ویروس، از آن جان سالم به در برده‌اند. اگر خوشبینانه نگاه کنیم، می‌توان گفت دست کم این تعداد در برابر ویروس کرونا ایمن هستند. البته، ناگفته نماند که سطح این ایمنی به هیچ وجه مشخص نیست. یک متخصص بیماری‌های عفونی به نام مایرون لوین می‌گوید:”اگر مردم نسبت به ویروس ایمن نشوند، شگفت زده خواهم شد، البته نه زیاد.” متأسفانه بعضی از ویروس‌ها، از جمله ویروس آنفولانزا، همیشه راهی برای جهش و تغییر پیدا می‌کنند. بی شک دلیل این که نمی‌توان برای این ویروس‌های فصلی، یک راه حل قطعی ایمنی سازی ارائه کرد، همین ماهیت تغییرپذیری آنهاست.
چه زمانی ایمن خواهیم بود؟
اینکه در چه موعدی به ایمنی گله ای دست یابیم، از نظر ریاضی، به میل ویروس برای شیوع بستگی دارد. اصطلاحا میل به شیوع عامل بیماری‌زایی چون ویروس را نرخ بازتولید یا RO می‌گویند. بر اساس براوردهای انجام شده توسط دانشمندان، RO ویروس کرونا بین ۲ تا ۲.۵ است. این یعنی هر فرد مبتلا قادر است این ویروس را به دو نفر یا بیشتر انتقال دهد.
اگر مایلید تصویر بهتری از ایمنی جمعی یا گله ای به دست آورید، افزایش تصاعدی موارد ابتلا به کرونا ویروس (در یک جامعه آماری مشکوک) را این گونه در نظر بگیرید: ۱،۲،۴،۸،۱۶، و…. اما اگر نیمی از جمعیت ایمن شوند، نصف این عفونت‌ها اتفاق نخواهد. در نتیجه، سرعت شیوع بیماری نصف خواهد شد. و بر اساس ادعای مرکز رسانه‌های علمی، این پندمی بر اساس الگوی ۱،۱،۱،۱و… شیوع پیدا خواهد کرد. زمانی که نرخ عفونت به زیر ۱ برسد، این بیماری متوقف خواهد شد.
نرخ شیوع ویروس کرونا در حال حاضر، بیشتر از آنفولانزای معمولی، و در عین حال، شبیه به دیگر آنفولانزاهای نوظهوری است که گاه و بی گاه، در سالیان اخیر گریبان بشریت را گرفته است. اپیدمیولوژیست دانشگاه هاروارد، مارک لیپزیچ، هفته پیش در یک کنفرانس ویدئویی به گروهی از متخصصین اعلام کرد:”این پندمی دقیقا شبیه به پندمی آنفولانزا در سال ۱۹۱۸ است؛ و این شباهت حاکی از آن است که برای پایان این وضعیت باید حدود ۵۰% از مردم در مقابل ویروس ایمنی حاصل کنند. مهم نیست این ایمنی از طریق واکسن حاصل شود (که در مورد ویروس کرونا بعید است واکسن به موقع به کمک بشریت بیاید)، چه از طریق سرایت طبیعی.”
نکته جالب توجه دیگری که در مورد انواع پندمی وجود دارد این است که هر چه یک ویروس مسری‌تر باشد، تعداد بیشتری از افراد گله باید ایمن شوند. به عنوان مثال برای بیماری سرخک که دارای RO بالای ۱۲ است، لازم است که ۹۰% مردم در مقابل این بیماری ایمن باشند. تنها در این شرایط است که دیگر افراد آسیب پذیر می‌توانند از استراتژی ایمنی گله ای سود ببرند.
مشابها، اگر کرونا ویروس بسیار راحت‌تر از آنچه دانشمندان تخمین می‌زنند شیوع یابد، تعداد بیشتری از افراد باید ایمن شوند تا با خیال راحت بتوان به اثربخشی ایمنی جمعی امید داشت. به عنوان مثال، برای یک RO برابر با ۳، لازم است که ۶۶% از مردم پیش از بروز فجایع انسانی غیرقابل جبران، در برابر ویروس ایمن شوند.
مهم نیست آمار ابتلا به ویروس ۵۰% باشد یا ۸۰%؛ در هر حالت تنها یک نتیجه می‌توان گرفت؛ و آن این است که میلیاردها نفر در سراسر جهان به این ویروس مبتلا شده و میلیون‌ها نفر نیز جان خود را در اثر آن از دست داده‌اند. با این حال، این حقیقت را نیز نمی‌توان کتمان کرد که هرچه سرعت شیوع پندمی کمتر باشد، دانشمندان فرصت بیشتری برای کشف درمان‌ها یا واکسن‌های جدید خواهند داشت.
اکنون در بریتانیا، جدیدترین الگوهای اپیدمیولوژی مبتنی بر سرکوب شدید ویروس کرونا هستند. پایه‌ای‌ترین تاکتیک مورد استفاده برای مبارزه با این پندمی این است که افراد مبتلا در قرنطینه نگهداری شوند، مدارس و اماکن آموزشی تعطیل شوند؛ و میزان ارتباطات اجتماعی تا ۷۵% کاهش یابد. البته، خسارات اقتصادی وارده تا ماه‌ها جوامع جهانی را درگیر خود خواهند کرد.
در پایان وظیفه ای که بر دوش من به عنوان عضوی از جامعه ی مهندسی ایران سنگینی می کند افزایش آگاهی و بالابردن استاندارد های طراحی به ویژه استفاده از راهکارهای تهویه مطبوع در مقابله با ویروس کروناست. درست است که در حال حاضر شاید نتوان در کوتاه مدت نتایج حاصل را لمس کرد ولی بدانیم که در مقابله با همه گیری ها قبل از تولید و کشف واکسن ناگزیریم که با روش ایمنی جمعی به جنگ بیماری برویم و در این بین تجهیزات و امکانات بهداشت و درمان از جمله لوازم مصرفی کادر درمان و فراهم آوردن زیرساختهای بیمارستانهاست. اگر سیستم تاسیسات و تهویه مطبوع بیمارستانها به درستی کار نکند و استاندارد نباشند، در روش ایمنی جمعی، کادر بهداشت و درمان در کنار بیماران از قربانیان اصلی شرایط خواهند بود. با توجه به نرخ بازگشت سرمایه بیمارستانها، می توان با تدوین استانداردهای مورد نظر که در دسترس همگان است، دست اندرکاران بیمارستانهای در حال ساخت را ملزم به رعایت آنها کرد.